20-08-2010

het galènepostje


Voor zij die denken dat spitstechnologie iets is van de laatste jaren... wel dat kan redelijk tegenvallen. Het VTI in Kortrijk was in 1964 in die tijd misschien wel niet het het silicon valey van de lage landen, maar der werden daar toch aardig wat technische hoogstandjes gefabriceerd. Eén van de wonderen der techniek die in het "eerste oriëntatiejaar" op de tekentafel lag was: het fameuze galénepostje.

De behuizing van ding bestond uit een piepklein vierkant zwart plastic aftakdooske voor het verbinden van electrische draden. Voor de niet techniekers: een plasticdooske met 4 koperen schroeven in de hoeken waar dat ge ne koperen draad kon aan vastmaken. Daar kwam nog bij: een beetje lichten draad, een diode (?) een weerstandje (?) nog wat kleine prutsen en een ecouteurke (oortje)!! Het schema dat op het bord getekend stond was het bijzonderste... zonder schema geen muziek.

De rest van het verhaal is gepruts en gesukkel met spoeltjes en soldeersel dat te koud of te warm is, het verliezen van weerstand of diode en het verkeerd aansluiten van een of meer componenten... tot er ene hele rappen roep: meneer ik ben al klaar (er zit alijd wel zone pipo in een klas).

Alleman van slag... en nu? Dat ding heeft geen batterij, geen prise, geen volumeregeling, genen haut-parleur, niks eigelijk: hoe kan der daar nu in godsnaam ooit muziek uit komen?

Heel de meute naar beneden en "d'antenne" van dat bakske tegen een van de metalen regenafvoerpijpen op de koer geduwd, iemand dat ecouteurke in zijn oor geplugd en ja, onmiddellijk: Radio Kortrijk "verry loud en clear" niet te geloven!! Sinds deze "aha-ehrlebnis" is elke nieuwe innovatie voor mij eigenlijk maar klein bier in vergelijking met dat bovennatuurlijke galénépostje.

noot: mochten er onder u techneuten zijn die een gedegen uitleg klaar hebben over het hierboven beschreven fenomeen: I am all ears!!

3 opmerkingen:

  1. Als technieker zal ik hier een logische verklaring publiceren over de werking van da ecouteurke.
    Misschien moeten we beginnen met de vraag: wat is geluid = trilling van de lucht (frequentie) die door een medium (bij ons de lucht)worden getransporteerd en door ons oor (trommelvlies) worden opgevangen. Ons brein is zo ontwikkelt dat het in staat is om een trilling om te zetten (via de zenuwen) en we hebben geluid (halleluja). In feite gebeurt hier net hetzelfde als in een gewone luidspreker. Op de spoel (koperen wikkeling rond een weekijzeren kern) is een spanning aangesloten (massa (aarding-"grond") aan de ene kant en de frequentie aan de andere kant (de frequentie zorgt voor een trilling die een elektrische puls met zich meebrengt die wij dan kunnen horen via de hersenen). Met wat extra elektronische componenten zorg je ervoor dat dat de trilling wordt versterkt en dat alles in de goeie richting stroomt en zo ontstaat er geluid. Andere techneuten zullen zeggen: er ontbreekt een magneet! Ok, in dit schema is er inderdaad geen sprake van een magneet. Wellicht is de opgewekte EMK (elektromagnetische kracht) groot genoeg om de naald van de veiligheidsspeld te laten trillen en zo een hoorbare frequentie te produceren (in de veronderstelling dat het werkt hé). Enfin, misschien de moeite waard om het eens te proberen... Ge moet er wel geen wonderen van verwachten hé, de oorspecialisten zouden dit type oortje wellicht veel liever in grote getallen op de markt zien verschijnen in vergelijking met de MP-3 spelers die heden ten dage door de jeugd worden gebruikt en die menig trommelvliezen kapot maken! Lang leve den techniek. Groeten Fre

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dag Fre, mooie uitleg... maar ik moet er wel bij zeggen dat de tekening niet klopt met het beschreven galènepostje van het VTI. Het ding was wel degekijk een ontvangertje en omdat we zo dicht bij de zendmast van radio Kortrijk zaten was het minste stuk metaal voldoende om een goede ontvangst te hebben. Groeten Marc

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Eens nagevraagd bij mijn oudere broer Frans die weet alles...of toch bijna. Zijn antwoord.


    Ja, natuurlijk ken ik een Galène postje ...
    Iedereen die in de jaren 195x met radio (electronica bestond toen nog niet) exsperimenteerde kent dit type radioontvanger.

    Het is een radio in de meest eenvoudige vorm.

    Bouw :
    Neem een lege WC rol. Wikkel hier 100 windingen fijne koperdraad rond uit een oude transformator - netjes naast elkaar.
    Of koop een Amroh 402 spoel, deze had litze draad ipv gewone koperdraad waardoor de afstemming selectiever was.
    Plaats over de spoel een regelbare condensator van ca. 500 pf gesloopt uit een oude radio.
    Schakel een germanium diode OA91 is serie en sluit er een koptelefoon op aan, bij mij was dit destijds een cristaloortje.
    Een weerstand of filtercondensator over de koptelefoon was meestal niet nodig.

    Werking :
    De spoel detecteerde de in sterkte veranderende hoogfrequente trillingen (HF) van de radiozender.
    Het wisselen van de sterkte van de radiogolven noemt men moduleren. Dit gebeurt in de studio of zender door de geluidsbron.
    De diode (gelijkrichter) detecteerde deze golf en zet deze over naar een veranderlijke gelijkspanning.
    Deze kleine gelijkspanning bevat dus de laag frequente trillingen (LF) van de originele uitzending.
    Deze laagfrequente trillingen kunnen direct een gevoelige koptelefoon aansturen of een LF versterker met aangesloten luidsprekers.

    Ik gebruikte destijds een germanium diode ipv een Galène diode (op basis van lood) omdat die in Tiegem niet gemakkelijk te vinden was.
    Ook een WC rol was niet courant in de jaren 1950 ... de meeste mensen gebruikten krantenpapier om ...
    Bij een galènediode moest men het gevoelig plekje aftasten met een fijne naald.
    Bij een niesbui was de ontvangst meestal verdwenen en moest men opnieuw 'aftasten'.
    In Tiegem kon ik ook (heel zwak) radio Kortrijk, de BBC en Brussel ontvangen.

    Dat deze radio in het VTI te Kortrijk zo goed werkte was omdat de zender van Radio Kortrijk toen in het VTI zelf stond !

    Enkele links over de puntcontactdiode ...
    http://dspt.perso.sfr.fr/minerai_galene.htm
    http://nl.wikipedia.org/wiki/Puntcontactdiode

    Over de Kristalontvanger (gebruikelijke benaming van Galènepostje)
    http://home.hccnet.nl/piet.blaas/kristalontvanger.htm

    BeantwoordenVerwijderen